"Қазақ қазақпен  қазақша сөйлессін". Н.Ә.Назарбаев

Спонсор рубрики "Городская среда". Апрель 2014 года

 

Восьмое заседание Общественного совета. И снова о кальках

Автор 

Восьмое заседание Общественного совета по улучшению качества рекламных копирайтов на государственном языке прошло 8 июня. В нем приняли участие Серик Ергали, Сымбат Койлыбаева, Айдын Окаұлы, Бердалы Оспан, Гульжахан Отар, Атейпа Табажанова, Нурлан Шуленбаев. Группу Института языкознания им.А.Байтурсынова представили Анар Фазылжанова, Талшын Есентаева, Ботагоз Карбозова, Айжан Серикбаева, Гульден Тлегенова. На заседании рассматривались тексты указателя, дорожной растяжки, а также три макета рекламной кампании напитка.

Участники Общественного совета

ЕРСерк Сымбат Айдын Окаулы
Серик Ергали Сымбат Койлыбаева Айдын Окаұлы
бердалы оспан 1 Гульжаһан Асанкельди Атейпа Тубажанова
Бердалы Оспан Гульжахан Отар Атейпа Тубажанова
Anar trener foto Шуленбаев
Анар Фазылжанова Нурлан Шуленбаев

Рассмотренные тексты: 

1. Оправы – Iлдіріктер; 2. Солнцезащитные очки - Күнге қарсы көзілдіріктер; 3. Контактные линзы - Жанысу линзалар;
4. Офтальмолог – Офтальмолог; 5. Шок-цена - Шок-баға; 6. Выгода – 38% - Пайда – 38%; 7. В завершении дня порадуй себя! - Күн соңына келгенде, құантып қой өзіңді! 8. Открывай и друзей собирай! - Аш та, достарыңды жина! 9. Открывать сезон пора! - Маусым ашар кез келді!


Предложенные Общественным советом варианты переводов и комментарии

1. Оправы – Iлдіріктер

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант Комментарий
Серик Ергали Ілдірік Сәтті нұсқа. Қазақы семантика жекешені сүйеді.
Сымбат Қойлыбаева

1) Көзәйнек ілдіріктері; 2) Көзәйнекке

арналған ілдіріктер 

Көзілдірік сөзіндегі «көзі» түсіп қалғандықтан ба,

ілдірік сөзі біртүрлі  «жалаңаштанып қалған» тәрізді.

Сондықтан сөзтіркес ретінде бергенді дұрысырақ көрдім,

бұл сондай-ақ сөз мағынасының халық жадында сақталуына

да септігін тигізер еді. 

Бердалы Оспан Көзілдіріктер

ХІ ғасырда жазылған Махмұд Қашқаридің «Түркі сөздігінде»

«көзілдірік» сөзі бар. Көзілдірік – оправа; көзәйнек – очки деп

қолдануға болады. 

Болат Райыс Ілдіріктер

Көп қолданылмаған соң ерсі сияқты, бірақ әлі үйренісіп кететін

сияқты....

Атейпа Тубажанова Көзілдіріктер Түрлері көп болғандықтан, көпше түрде алған абзал.
Нурлан Шуленбаев Жиектеме, ілдірік

Анар Фазылжанова,

Карбозова Бұлбұл,

Есентаева Талшын,

Серікбаева Айжан,

Тілегенова Гүлден

 

Ілдірік

2. Солнцезащитные очки - Күнге қарсы көзілдіріктер

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант Комментарий
Серик Ергали Көлегей көзілдірік

"Көле+гей" сөзі күн көзіне қарсы тосылған нәрсені

білдіреді және "көле+ңке" сөзінің түбірі

Сымбат Койлыбаева

1) Күнге қарсы көзәйнектер 

2) Күннен қорғайтын көзәйнектер

Жоғарыдағы ілдірік сөзімен қайталанбас үшін, көзәйнектер

деп алуға болады. Жоғарыдағы «ілдірік» сөзінің және осы

«көзілдірік» сөзінің жанында олардың санын, мөлшерін

білдіретін есімдер болмағандықтан, сатылатын жерде

олардың көп екендігін білдіру үшін, көптік жалғауларын

пайдаланған жөн. 

Айдын Окаұлы Күнгірт көзілдірік

ОРЫС ТІЛІНДЕГІ СӨЗДІҢ АТАУЫНА ҒАНА ЕМЕС,

ҚАНДАЙ ЗАТТЫ МЕҢЗЕП ТҰРҒАНЫНА ДА МӘН БЕРГЕН АБЗАЛ.

Бердалы Оспан

1)Күнқағар көзәйнектер

2) Күнқағар көзілдіріктер

"Күнқағар көзәйнектер" деген дұрыс.
Гулжахан Отар

1) Күн сәулесінен қорғайтын көзілдірік

2) Күннен қорғайтын көзілдірік

Жекеше түрде қолданған ықшамдырақ болар еді.
Болат Райыс Күнге қарсы көзілдіріктер
Атейпа Тубажанова Күнге қарсы көзілдіріктер
Нурлан Шуленбаев Kүнқорғаныс көзілдірік

Фазылжанова Анар,

Карбозова Бұлбұл,

Есентаева Талшын,

Серікбаева Айжан,

Тілегенова Гүлден

Күнқорғау көзілдірік

 

3. Контактные линзы - Жанысу линзалар

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант Комментарий
Серик Ергали Жанаспалы линза
Сымбат Койлыбаева Жанаспалы линзалар

Дұрыс деп нақты айта алмаймын, бірақ соңғы

медициналық сөздіктерде, мед.жабдықтарға арналған

нұсқаулықтарда осылай аударылып жүр.

Айдын Окаұлы Жанар линзалары
Бердалы Оспан

1)Көз линзалары;

2) Көз шынылары

"Контакт" бұл жерде "жанысу" емес.

Солай болғанның өзінде «Жанысу линзаларЫ» деп

жазу керек. Бірақ бұл дұрыс емес. Табиғи қазақ тіліне

келмейді.

Гулжахан Отар

1) Көз жанарының линзасы;

2) Көз қарашығы линзасы;

3) Түзету линзасы

Көздің көру қабілетінің дұрысталуына немесе

жастардың кейде сән үшін де тағатынына байланысты

осы нұсқалардың бірін алуға болады.

Болат Райыс Жанасу линзалары
Атейпа Тубажанова Жанаспа линзалар
Нурлан Шуленбаев Жанаспа ( түйіспе) линза

Фазылжанова Анар,

Карбозова Бұлбұл,

Есентаева Талшын,

Серікбаева Айжан,

Тілегенова Гүлден

Көзлинза

4. Офтальмолог – Офтальмолог

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант Комментарий
Серик Ергали Офтальмолог
Сымбат Койлыбаева

1) Офтальмолог;

2) Көз дәрігері

Термин ретінде қалдыратын болсақ – офтальмолог,

ал халыққа түсініктірек болсын десек – көз дәрігері

Айдын Окаұлы Офтальмолог
Бердалы Оспан Көз дәрігері
Гулжахан Отар Офтальмолог Аудару қажет емес.
Болат Райыс Офтальмолог Халықаралық терминдер қала бергендері дұрыс.
Атейпа Тубажанова Офтальмолог
Нурлан Шуленбаев Офтальмолог

Фазылжанова Анар,

Карбозова Бұлбұл,

Есентаева Талшын,

Серікбаева Айжан,

Тілегенова Гүлден

Офтальмолог

5. Шок-цена - Шок-баға

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант Комментарий
Серик Ергали Шок-баға

Жеткілікті түрде қазақша әрі қазақы.

Шок – тілімізге енген шетелдік лексема.

Шок-ем... кете береді

Сымбат Койлыбаева Талдырма баға

«Шок» сөзін медициналық термин ретінде ғана

өзгеріссіз қолдануға болады, ал басқа жағдайларда аударылғаны

дұрыс сияқты. Бұл тұста естен тандыратын, талдырма баға.

Айдын Окаұлы Жоқ баға! Ондай арзан баға ешқандай жерде жоқ деген мағынада.
Бердалы Оспан

1) ШоҚ - баға;

2)Ерекше баға;

3)Ерекшеден де ерекше баға

 «ШоҚ – баға» деуге де болады. Қазақта көзсіз

ерлікке бара алатын адамды, әсіресе жас баланы

«Мынау шоқ қой» деп айтады.

Гулжахан Отар Елде жоқ баға "Шок-баға" деген қазақ тілінің сөздік қорында жоқ қос сөз.
Болат Райыс

Керемет, Ерекше, Сұмдық,

Ғажап, т.с.с. – БАҒА

Аудармасын емес, мағынасын беру керек сияқты. Қазақта

олай айтпайды.

Атейпа Тубажанова Шок-баға Осылай қалғаны дұрыс деп санаймын
Нурлан Шуленбаев Eсеңгіретер баға

Фазылжанова Анар,

Карбозова Бұлбұл,

Есентаева Талшын,

Серікбаева Айжан,

Тілегенова Гүлден

Ғажайып баға!

6. Выгода – 38% - Пайда – 38% 

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант Комментарий
Серик Ергали Пайда – 38% Нұсқа жарамды
Сымбат Койлыбаева Пайда – 38%
Айдын Окаұлы Үнемде!
Бердалы Оспан

1)Пайдасы – 38%; 

2) Таза пайда – 38%

Гулжахан Отар Пайдасы - 38%

Мағыналық тұрғыдан тәуелдік жалғауын

қажет етеді, «оның пайдаСЫ» 

Болат Райыс Пайда – 38%
Атейпа Тубажанова Пайда – 38%
Нурлан Шуленбаев Пайда – 38%

Фазылжанова Анар,

Карбозова Бұлбұл,

Есентаева Талшын,

Серікбаева Айжан,

Тілегенова Гүлден

Пайдасы - 38%

7. В завершении дня порадуй себя! - Күн соңына келгенде, құантып қой өзіңді!

Участник

Общественного совета

Предложенный вариант
Серик Ергали Күн еңкейгенде, шаттыққа кенел сен де!
Нурлан Шуленбаев

Күн соңында қуант өзіңді!

(Комментарий: мәтіндегі сөздердің қате

жазылатынын да назарға алсаңыздар екен.)

8. Открывай и друзей собирай! - Аш та, достарыңды жина! 

Участник 

Общественного совета

Предложенный вариант
Серик Ергали Ауызын ашып құйғын, достарыңды жыйғын!
Нурлан Шуленбаев Аш та достар жина!

9. Открывать сезон пора! - Маусым ашар кез келді!

Участник

Общественного совета

Предложенный вариант
Серик Ергали Маусым ашарға кел!
Нурлан Шуленбаев Маусымашар кез жетті!

 

Знакомые, новые, старые слова и по-настоящему шокирующий слоган

Признаюсь, увидев слово «ілдіріктер», я не сразу поняла, о чем идет речь и даже позвонила в компанию, которая устанавливала этот рекламный указатель. Мне сказали, что речь идет об «оправах». Недоверие к  слову у меня пропало лишь в момент, когда я поняла, наконец, что это – составная часть самого обычного «көзілдірік».
«Kөзілдірік», как оказалось, встречается еще в словаре ХI века Махмуда Кашгари. Бердалы Оспан, который сообщает данный факт, справедливо замечает, что оно, с описательной точки зрения, соответствует «оправе». 

Но очевидно также то, что за ним уже давно закрепилось другое значение, поэтому остается использовать составную часть «көзілдірік» - «ілдірік» для обозначения «оправы». Как считает Болат Райыс, и с ним необходимо согласиться, со временем слово войдет в постоянный обиход.
А какое разнообразие оттенков значений и принципов словообразования было представлено всеми членами нашего Совета при рассмотрении слова «солнцезащитные очки»! – От приближенного к русскому значению «күнқорғау көзілдірік» до «күнгірт», «күнқағар»; «көлегей көзілдірік» (Серик Ергали использует здесь корень слова «көлеңке» - «тень»), соответствующих особенностям казахской морфологии.
Лично мне очень понравилась оригинальная казахская альтернатива броскому рекламному слогану «шок-цена» - «жоқ баға», предложеная Айдыном Окаұлы. Словосочетание «жоқ баға» способно по-настоящему шокировать! («Смягченный», чуть более пространный вариант у Гульжахан Отар - «Елде жоқ баға».) Так что у казахоязычного копирайта, в случае, если бы он обращался к возможностям казахского языка, был бы огромный потенциал вербального воздействия. Но до настоящего времени он практически не используется, потому что вместо живой речи в казахстанских рекламных слоганах присутствуют лишь лингвистические кальки – искусственные конструкции, пугающие бессмысленным и бессвязным нагромождением отдельных слов.

Всемогущество калек и лингвистическая анархия

С некоторых пор кальки стали подменять собой казахский язык. Об этом необходимо бить тревогу и организовывать государственные научные центры для изучения вопроса.

Всемогущество калек в сфере казахстанских копирайтов – очень яркий пример,  доступно и наглядно демонстрирующий это явление. 

Рассмотрим несколько примеров билбородов и надписей, имеющих отношение к этой теме и в эти дни встречающиеся на улицах Алматы. 

cocacola

«Я рада, что у меня есть такая сестра» - «Сендей әпкем болғанына мен қуаныштымын».

«Я рада» – «мен қуаныштымын»: используется калька, происхождение которой связано с разработкой «топиков» - тем знакомства из учебников по обучению казахскому языку: «Я рада с вами познакомиться». Между тем, для казахского языка это – нетипичное выражение. Есть значительное число возможностей передать искомую фразу посредством глаголов, не стараясь дословно скопировать, создать  идеальную переводную кальку.

dostavka

«Доставка продуктов» - «Азық-түліктің жеткізуі»: воспроизводятся грамматические особенности русского варианта, «азық-түліктің» склоняется так же, как «продуктов». Носитель языка, не обремененный необходимостью рассматривать лексемы родного языка только как исходный материал для создания совершенных копий другого языка,  выбрал бы «Азық-түлік жеткізу».

zhazleto

«Новое лето – новая цена» - «Жаңа жаз - жаңа баға». В условиях, когда основная тенденция развития современного казахского языка ограничена узким коридором дублирования, важно стараться избегать подобной практики прямых переводов.

При торжестве лингвистических калек рекламные копирайты, как правило,  перегружаются местоимениями «біз», «мен», «сіз». В то время как агглютинативный строй казахской грамматики не нуждается в такой  навязчивой избыточности.   

В заключение рассмотрим два билборда, в текстах которых продемонстрована техника распространенных и типичных для казахстанских копирайтов переводов. На мой взгляд, они являются скорее подстрочными переводами. В дальнейшем с ними необходимо работать, чтобы в результате были созданы полноценные рекламные копирайты, чье содержание понятно и очевидно аудитории, которой они адресованы. 

kazkom

 

kazkom1

Комментирует Серик Ергали: 1. Больше выгодных финансовых услуг. - Тиімді қаржы қызметтері көбірек. Бағалау: Сөйлем мағынасы  бұрмаланған әрі стилі келіспеген. Ұсыныс: Пайдалы қаржылай қызмет көп.  

2. Вместе – лучше! - Бір болсақ – жақсырақ! Ұсыныс: Біріксек – жақсарады! Комментарий: Орысша рифманы қуып, мағынаны әлсіретпеген жөн.

3. Более 300 отделений - 300-ден астам бөлімше. Бағалау: Сөйлем аяқталмаған. Ұсыныс: 300-ден аса бөлімше бар.

4. Вместе – ближе! - Бір болсақ – жақынбыз! Ұсыныс: Біріксек  - жақындайды!

Комментирует Айдын Окаұлы: 1. Больше выгодных финансовых услуг. Ұсыныс: Пайдалы қаржы қызметтері. Комментарий: «Тиімді қаржы қызметтері көбірек» деп айтылмайтынын түсіндіріп өтейін. Бұл жерде «қызмет» емес, «қызметтер» болғандықтан, қызметтің көп екендігін онсыз да айқындап отыр. Ал «көп» сөзін міндетті түрде қосу қажет болса, «Көптеген пайдалы қаржы қызметтері» деп алуға болады.

2. Вместе – лучше. Ұсыныс: Бір шаңырақ астында! Бір үйдің баласындай! Босағамыз берік!

3. Более 300 отделений. Ұсыныс: 300-ден астам бөлімшеміз бар.

4. Вместе – ближе. Ұсыныс: Буынымыз берік, жүзіміз жарқын!

Комментарий: Бұл жерде БТА мен КАЗКОМның серіктестігі туралы әңгіме болып отыр. «Бір болсақ – жақынбыз!» деген сөздер тікелей дұрыс аударылған аударма болғанымен,мен үшін ешқандай мағына бермейді. БТА мен КАЗКОМның рөлінде қыз бен жігіт отырғандықтан, және жай отырмай, жадыраңқы жүзбен отырғандықтан, 300-ден астам бөлімшесінің серіктестігін «тамыр» немесе «буын» сөздермен беруге болады. Және «Буынымыз берік» деп жалаң тоқтап қалмай, рөлдеп адамдармен, жарнамадағы кескінмен қазақи тұрпат жағынан байланыстыра білу керек. Және соны әдеби тілмен жеткізе білген абзал. 

Ps: От лица Общественного совета по улучшению качества рекламных копирайтов на государственном языке были разосланы письма в адрес рекламодателей, образцы билбордов которых были опубликованы в предыдущей статье http://www.kieli7su.kz/index.php/cityenvmenu/163-o-polutora-kaplyah-v-more. В них содержалась просьба рекомендовать рекламным агентствам, с которыми они работают, подписать Меморандум о сотрудничестве с нашим советом.  

Городская среда

Новые публикации на сайте

Сайт Зиры Наурзбаевой Отукен

Институт языкознания

Статистика посещений

1857427
Сегодня
Вся статистика
442
1857427

Счетчик joomla
| Joomla